BULA PONTÍFICA (PAPA PAULO IV) DO MORGADIO DE VILAR DE PERDIZES

.

O morgadio de Vilar de Perdizes tinha características particulares. Sendo abade da freguesia de S. Miguel, António de Sousa obteve do Papa Paulo IV uma bula que lhe permitiu reunir, dum lado parte dos rendimentos da igreja de que era pároco (total 755.000 réis anuais) e de outro, parte dos seus próprios, constituindo com o todo um vínculo.

Este original da Bula pontífica que levou à criação do morgadio de Vilar de Perdizes e uma preciosa Bíblia que foi dos morgados encontravam-se na Casa de Samaiões que, de acordo com J. Moniz Bettencourt (pag.9), lhe foi mostrado pelos residentes de então na Casa, meus tios Luísa Adelaide e António.

TEXTO DA BULA QUE CRIOU O

MORGADIO DE VILAR DE PERDIZES

Raynutius miseratione divina et Sancti Angeli prior Cardinalis Dilecto in Christo Antonio de Sousa Rectori seu Administratore Hospitalis seu Capeile Sancte Crucis parrochie Sancti Michaelis loci de Vilar de/Pedices Bracharense diocese ohm abbati Salutem in domino Ex parte tua nobis oblata petitio continebat ut nuper pro parte tua a sede apostolica et officio sacre primacie apostolice emanarunt hittere tenoris subsequentis Raynutius miseratione divina et Sancti Angeli prior Cardinaus/Dilecto in Christo Antonio de Sousa Rectori Abbati nuncupato parrochialis ecclesie nuncupate sancti Michaelis locis de Vilar de Pedices Bracharense diocese Salutem in domino Ex parte tua fuit propositum coram nobis Ut kludum pro parte tua sedi apostohice in Portugaihie et Algar/viorum Regnis Nuncio cum ---------------legati de latere exposito Ut cum fructus redditus et proventus dicte ecclesie sue forsan de jure provatus laicorum existebat congrua portione pro perpetuo vicario ipsius ecciesie pro tempore existente pro sustentatione quorumdam peregrinorum et/viatorum per dictum locum transeuntium sufficiebant tuos considerabas in dicto loco quo hospitalitas non satis charitative observatur unum hospitale pro peregrinis et viatoribus recipiendis ac inibi charitative conferrendis a fundamentis erigi et institui Etsi omnia/et singula fructus redditus et proventus bona ecciesie hujusmodi deductis exillis tribus mihlibus Regalum et votis ac primitiís eiusdert~ ecclesie pro perpetuo vicario ipsius ecciesie pro tempore existente qui ihius parrochianorum animarum curam exercere ac ilis sacramenta/ecclesiastica prout consueveras ministrare teneretur ah eadem ecciesia separaventur ac eodem hospitali postque erectum et institutum foret in perpetuum aphicarentur ex hoc profecto peregrinorum et viatorum eorumdam comoditatibus plurimum consuleretur prefatus/Nuncuistuis suphicationibus in ea parte inchinatus tibi hospitale prefatum sub ea invocatione de qua~ tibi videretur pro peregrinis et viatoribus inibi recipiendis et charitative pertractandis construendi et edificandi seu construi et edificare faciendi ac erigendi et/instituendi prout etiam tunc erexisti et instituisti hicentiam concessit et indulsit Necnon omnia et singula fructus redditus et proventus ac bona hujusmodi deductis exihlis tribus millibus Regahium et votis ac primitiis ecclesie humos pro. .is vicario pro tempore existente/qui parrochianorum eorundem animarum curam exercere et sacramenta ecciesiastica ministrare teneretur ab eadem ecclesia dismembravit et segregavit Ac eidem habitavit parte quo administreas eidem de tuos heredes et successores justa provida de super faciendam/ordinatiOflem regendo et administrando ac in tuos heredum successorum et hospitalis usus et utilitatem necnon lectorum ignis loci et salis ac aliorum necessariorum sustentationem convertendi dum- modo de tuis propris benis dotares ipsum hospitale in ea quantitate/seu quasi quanta fructus redditus et proventus ecciesie hujusmodi ilil ut preferretur applicata et appropriata existebat Et si dicta ecciesia de jure provatus hujusmodi existeret illius Provo rum seu maioris partis eorunl ad id expressus accederet assensus et sive preiudicis iuris/ordinaril loci perpetuus aplicavit et appropriavit ar tibi ut pro felici regimine et directione dicti hospitalis quicumque statuta et ordinationes edere condere et alterare ac in melius commutare que postque edita condita et alterata ac in melius commutata forent/ea ipso apostolica auctoritate approbata et confirmata essent et esse censerentur liber et licite valeres per suas patentes litteras similiter concessit et indulsit prout in eis piennis dicitur continueri quaruin vigore tu hospitale prefatum in quo pauperes et peregrini recipiun _/tur et charitative pertractantur ac iii eo una capeila sub invocatione sancte Crucis in qua misse et alia divina officia celebrari possint construxisti Eandemque Capeilam et hospitale non nuilis bonis tuis propriis dotasti cum autem sicut eadem submugebat/petitio firmiori sint et quibus apostolica intercedit auctas cupiasque erectionem institutionem dismembrationem segregationem applicationem indultum concessionem et alia premissa pro iliorum subsistentia firmiori apostolice confirmationis minime revocari/Et pro ipsius hospitali felici regimíne ac illius benorum administratione Ferdinandum de Sousa clericum Bracharensem vel alterius Civitatis aut diocesis defectum natalium ex te et muliere soluta vel vidua vel alio illicito coitu genitum patientem seu alium tibi/benevisum in~ eiusdem hospitalis ac illius bonorum perpetuum rectorem et administratorem per sedem eandem constitui et deputari supplicari fecisti humiliter tibi super his per sedem apostolicam de opportuno remedio nunc provideri Nos igitur dictarum litterarum/tenores ac si de verbo ad verbum inserentur punctibus pro plene et suficienter expressis habendis Ac attendentis quod in his que in evidentem pauperum peregrinorum utilitatem et consolationem cedere digno sciuntur favorabiles esse debemus atque benegni/tuisque in hac parte suplicationibus inclinati Auctoritate sedis apostolice cuius prímacie curam gerimus Et de eius speciali mandato per eandem sedem vobis facto et sectionem institutionem dismembrationem separationem applicationem appropriatioflem concessio-/ /nem indultum et alia premissa ac prout ilia concederunt omnia et singula in dictis litteris contenta et indesecuta que cumque tenore puritium confirmamus et approbamus ac eiusdem sedis patrocinis communis Iliaque valida et efficacia existere ac perpe-/tue et inconcusse firmitatis robur obtinere et effectum sortiri ac inviolabiliter observari Sicque per quoscunque iudices et personas quavis etiam apostolica auctoritate fungentes sublata eis et eorum cultum quavis aliter indicandi interpretandi et díffiniendi facultate/et
auctoritate indicari interpretari et difiniri debere Irritum quoque et mane quisquid secus super bis a quoque quavis auctoritate --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------qui forsam interverint in/eisdem ---------------------------------------pro cautela hospitale et in eo capeilam hujusmodi erigimus et instituimus ac omnia et singula fructus redditus et proventus ac bone ecciesie deductis ex illis tribus miffibus regalium monete illarum partium ac votis et primitiis/ eccleesie hujusmodi qui ad valorem omnium quadraginta ducatorum ascendent pro fflius perpetuo vicario qui illius parrochianorum animarum curam exercere ac eisdem parrochianis sacramenta ecciesiastica ut prefertur ministrare teneatur perpetuo dismembramus et separamus/ifiaque sic dismembrata et separata ac omnia et singula bona per te et alios Christi fideles quoscunque donata et relicta ac donanda et relinquenda eidem hospitali pro illius dote ac rectoris capeilanorum servitorium officialium et pauperum-------------- pro tempore hospitaliter re-/cipiendorum et charitative pertractandorum sustentatione et edificiorum manutentione ac aliis in necessarios usus et utilitatem justa providam per se factam seu faciendam ordinationem convertendem applicamus et appropriatnus Necnon tibi tuisque heredibus/et successoribus in perpetuum ut dictum Ferdinandum seu quamcunque aliam personam tibi et eis benevisam ecciesiasticam secularem etiam ex quocumque etiam tu ipsius aut heredum et successorum predictorum vel aliarum personarum illegitimo et damnato coitu/procreatam in ipsius hospitalis ac illius bonorum quorumcunque Rectorem et Administratorem nominare ac eidem cappelle per capeila. nos idoneos ad tui et eorum libitum provendos et amovendos de servire et deservire facere ac tu adiunxeris et post obitum tuurn persona novata/hujusmodi dictum hospitale ac iJlius bona quecunque regere et administrare ac peragere exigere et levare Necnon hospitalis et cappelle predictorum debitis et consuetis supportatis oneribus quod eiusdem bonis super fuerit, in tuos et iliorum usus et utilitatem convertere et pro ipsius hospi-/talis et cappelle illius rectoris capellanorum personarum et bonorum felici successu quecunque statuta et ordinationes licita et honesta que postque condita et unita fuerint et ipso dicta apostolica auctorit ate conformata fult et esse censeantur edere et condere et mutare libere et licite valeant/diocesam loci aut cum suis alterius---------------------- de super minime requisita concedimus et indulgemus ac dictum Ferdinandum in dicti hospitalis et bonorum et aliorum premissioruni Rectorem et Administratorem et ex nunc de tuo consensu jnstjtuimus et deputamus/deputatumque et institutum fore et esse decernhnus ac cum eo super defectu natalium quem de presbitere et soluta petitur quavis opus sit dispensamus quo circa discretis vocis Priori et Cantori ac Scholastico secularis et Coliegiati ecciesie beate Marie de Oliveyra oppidi/de Guimarães eiusdem diocesis et eorum cultu eidem auctoritate et mandato committumus et mandamus per se vel alium seu aios te ac euridem Ferdinandum et alios Rectores et Administratores pro tempore existentes in possessione dicto hospitais et illius administra-/tione ponant et inducant et inductum defendant amoto quolibet detentore Tibique et ihlius de ilhius fructibus redditibus et proventibus iuribus et obventionibus universis integre responderi faciant Ac tibi et illis efficacis defensionis presidio assistendi sacrant putes litteras et in/ contenta quecunque inmolabiliter observari teque et ilios ulis pacifice frui et gaudere Non permitteri --------------------------------------------------------------------------------------------------------- Invocato etiam hoc scopum fuerit auxilis brachis secularis. Non obstante defectu natalium hujusmodi -------------------------------------------------------------------------------------et quibusque apostolicis ac provincialibus ---------------------------------------------------------------------------qualis vel specialibus constitutionibus et ordinationibus statutisque et consuetudinibus etiam/iuramento confirmatione apostolica vel quavis firmitate alia roboratis privilegiis quoque indultis et ------------------apostolicis loci ordinario ac quibusuis parsonis sub quibus ---------------------in contrarium concessis confirmatis et etiam iteratis viribus innovatis quorumcunque tenorum exis-/tant Quibus omnibus illorum tenores ac si de verbo ad verbum insererentur putibus pro plene et sufficienter expressis habent illis als in suo robore permansu ------------------------taxat specia.liter et expresse derogamus Ceterisque contrariis quibuscunque Data Rome apud Sanc tumpetrum/ sub sigillo officii xii kalendis Junii Anno domini milesimo quingen tesimo quinquagesimo quinto Apostolica sede pastore carente Quibusquidem litteris ab eodem obtentis tu illius ordinatione seu voluntate satisfacere volens hospitale et cappeliam hujusmodi per te/constructa nonuilis bonis tuis propriis que preter mobilia excedunt -------------- sumam milie ducentarum mensurarum Alqueres et Almudes reddituum et etiam domo hospitalis cum nuncupatarum tritici ----------------------- suo Ressio horto et allis domíbus sitis in oppido de/Fiavia quod dicitur Chaves duarum consignationem cum horreis doliis et cadis palearia et horto que omnia ad tantundem quantum ex dicta parrochiale ecciesia tempore dismembrati dismembratum existerat vel circa ascendunt dotasti Ac eiam librum amovendarum causa inter Administratores et vicarios prefatos loco trium mihium Regalium vicario domos ecciesie hortum primitias votam viliam pasaes ecclesie cum comum dominio et vire earum ac munita Joaneyra nuncupatarum locorum Sottolinio et Meyxiez ac/omnes decimas terrarum labore exercendarum panis et vimabeo excutarum rerumque dome sue creandarum ac per do altar oblationes Covales meneses ad dictam ecciesiam sancti michaeiis pertenenses cuius vicarie fructus ad sumam Septuaginta ducatorum ascendent accumuiasti/Que omnia dictiis vicariis acceptavit seu ais de omnibus se contentum reputavit Et pro se suisque heredibus et successoribus obligavit soluturum et soiuturos jura ordinaria fabricam jmpositiones veteres et novas venturas tam per visitatiofles que alio quorumqUe modo pro-/ut mos est hac tamen lege quod si Summus pontifex imposuerit aliqua subsidia tercias decimas et similia Administrator pro rata parte fructuum persolvere teneatur ac ais prout in instrumento seu allis scripturis publicis forsan de super confectis plene dicitur/contineri Et licet sicut eadem submugebat petitio tu dictas preinsertas iitteras validas et sufficientes existere Tibique et heredibus ac successoribus tuis suffragari posse et debere credas Quia tamen quod bona prefata in dotam hujusmodi cappelle et hospitalis tradita et assignata/in ea quantitate quanta fructus ah ecciesia pref ata dismembrata fuerunt vel area ah supernis narratur fuerit in iiiis specificatum et expressum non fuit Seu ais de dote et seu alius assignatione ac acummuiatione acceptatione et obligatione prefatis ac aliis premissis in eis/aliqua mentis facta non existit Ab aliquibus de iliarum viribus forsan hesitatur seu hesitari posse dubitat tempore procedente Ne illarum frustreus effectu Supplicari fecisti humilis tibi super his per sedem prefatam de opportune remedio provideri Nos igitur instrumentorum seu aliarum/ scripturarum pref ataram ac hic forsan devere ex tenores ac si de verbo ad verbum insererentur putibus pro piene et sufficienter expressis habent mis in hac parte supplicationibus inclinati Auctoritate domini pro parte primacie curam Et de eius speciaie ---------------------------------------------------------------------------------------- existere ac suos plenarios efectus sortiri et inmolabiliter ------ observari tibique ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------et heredibus/ successoribus tuis prefatis cetera in omnibus et per ora perinde ac se in eisdem vaiore dote seu ilhius assignatione ac accummulatione acceptatione et obligatione predictis ac aliis premissis expres sametis facta fuisset tenor -------------------- et/deciaramus Quo circa difere-----------------------------------priori contori et Scolastico secularis et coliegiate ecciesie beate maria de Oiiveyra oppidi de Guimar~es eiusdem diocesis et eorum cultu auctorite et mandato predictis comittimus et mandamus quantus per se vei aliam seu aios heredibus et successoribus tuis hujusmodi/in premissis efficacia deffensionis presidio assistentem faciat te et eos decreto nunciationem et declarationem ac allis premissis pacifice fari et gaudere Non permitente te et eos de super iocís aut uoscunque alios tam ecciesiasticos seu solares tenores et personas quacunque et apostolica/auctoritate fungente indebiter molestari contradictores quosit et rebeiles per censuram et alia meis opportuna remedia appellatione proposita compescendo invocate et ad hac si opus fuerit auxilio brachis secularis Non obstan tibus premissis ac constitutionibus ordinationibus apostolicis necnon omnibus que in ipsis litteris voluimus non obstare Ceterisque contrariis quibuscunque Data Rome apud Sanctum petrum sub sigilo officii primacie ii Juiii Konte domini
Pauli papa mi
Anno tertio

BAILLARTI

[Paulo IV (1555 – 1559)]